Дыктант па беларускай мове крынічка – Дыктанты па беларускай мове: працяжнік у няпоўным сказе, працяжнік паміж джейнікам і выказнікам (Контрольные, тесты, экзамены)

Збіраць грыбы зручна з невялікай палачкай: ёю можна, не згінаючыся, падняць ліст ці яловую шышку або адгарнуць павуцінне.

Той, хто клапоціцца пра захаванне прыроды, ведае: грыбы лепш за ўсё нізка зразáць.

Шмат прыгожых легенд захавалася пра наш Нёман. Давайце прыгадаем адну з іх. Даўным-даўно, тысячы гадоў назад, з-пад вялізнага каменя, дзе б’е крыніца, нарадзіўся славуты асілак. Яго назвалі Нёманам. Жыў ён сярод лясоў дрымучых, лугоў шырокіх. Быў ён прыгожы, працавіты. Прыродзе, людзям, усяму жывому дабром плаціў. Па суседстве жыла рэчка Лоша. Была яна гультаяватая, ляжала ў цяньку ды сабою любавалася. Нікому ад яе не было ні радасці, ні карысці. Лоша часта заглядала да свайго суседа, дзівілася з яго стараннасці ды працавітасці. За маўклівасць называла яго Неманцом.

Цяпер ніхто і не ведае, не помніць, за што Нёману прыглянулася рэчка Лохпа. Памятаюць толькі пра іх шыкоўнае вяселле. Гуляла на ім уся вялікая радня і жаніха, і нявесты. Каго там толькі не было! Гулялі, балявалі, маладым шчасця ды добрай долі жадалі. Скончылася вяселле, пачаліся будні. Трэба было жыць і працаваць.

Зноў Нёман-працаўнік не ведаў ні дня, ні ночы. Паіў, карміў, дапамагаў усім, хто да яго гарнуўся: і чалавеку, і зверу, і птушцы, і рыбе, і жыўнасці ўсякай. Цешыў сваім водным люстэркам прыбярэжныя лясы, палеткі, лугі, на сваіх магутных руках насіў лодкі, плыты, чоўны. ІІе адзін раз запрашаў на шырокі прастор і сваю красуню ненаглядную. Толькі тая заставалася абыякавая, раўнадушная да ўсяго. Па-ранейшаму не хацела падзяляць працу, нягоды і радасці свайго волата Нёмана.

Не па душы стала такое жыццё Нёману. Аднойчы цёмнай ноччу кінуўся ён наўцёкі ад гультаяватай Лошы. Дзе поплавам бег, дзе азярцом, дзе ў чарот хаваўся. I толькі потым у адкрытую асілак пайшоў да мора.

Прачнулася Лоша, а каханага няма. Толькі тады яна зразумела, як важна даражыць каханнем, даверам, працаю, як важна, каб цябе кахалі. Пачала даганяць любімага ўцекача, бегла па далінах ды па нізінах. Але сіл не хапала. Гукала, плакала, клікала на дапамогу, але ніхто не хацеў дапамагаць лянівіцы. Толькі праз некалькі кіламетраў пабачыла яна каханага. Хвалямі горкіх слёз кінулася Лоша ў абдымкі да свайго вернага асілка. Адчула, што жыць па-ранейшаму, ленавацца — значыць адной застацца, назаўсёды знікнуць, высахнуць. Пачала дапамагаць Нёману. 3 часам і людзі не абміналі яе, будаваліся на берагах Лошы. Пасля гэтага зажылі ў згодзе Нёман ды Лоша.

А Нёман-працаўнік і сёння ніколі не забывае родныя мяс- ціны. Кожную вясну, кожную восень дажджлівую вяртаецца да маці сваёй — крынічкі, якая цячэ з-пад вялізнага каменя. Вяртаецца сюды, каб сустрэцца са сваёй Лопіай, са сваёй маладосцю, каханнем.

Калі ж здарыцца, што няма нажа, то грыб трэба не вырываць, а акуратна выкруціць, павярнуўшы два-тры разы вакол восі, а ямку засыпаць зямлёй — (,)-гэтага дастаткова, каб грыбніца працягвала расці.

Зразумела, не кожны паход у грыбы заканчваецца багатай здабычай, але гэта, мабыць, не самае галоўнае.

(160 слоў)

Паводле календара «Родны край»

Частка прыроды

Чалавек — частка прыроды, яе дзіця, і ва ўсёй сваёй дзейнасці ён свядома або міжволі вучыцца ў яе, пераймае яе.

Калі ўважліва прыглядзецца, то ў самых старажытных збудаваннях можна заўважыць штосьці ад прыроды: калоны старажытнагрэчаскіх пабудоў нагадваюць дрэвы, а скляпенні многіх усходніх храмаў падобныя да панцыра чарапахі.

Ёсць шмат будынкаў, якія нагадваюць кветкі. Звычайна гэта збудаванні для якіх-небудзь відовішчаў: цыркі, стадыёны, тэатры, купалы якіх зроблены ў выглядзе пялёсткаў.
Так папракае мяне ў сваім лісце адзін чытач з Мінска: “Дзіўная памяць у чалавека, які няпэўна памятае імя свайго сябра, затое праз паўсотні гадоў добра памятае, з якога той сельсавета…” Аўтар “паралельна” думае і па-расійску: странная память у человека… Для мяне гэта — не папрок. Хутчэй наадварот. Я люблю беларускае слова “дзіўны”. Розумам я прымаю пераклад на сучасную беларускую мову расійскага “странный” як “дзіўны”. Эмацыйна — не. Наша слова — цёплае. Расійскае — халоднае, цёмнае, беспрытульнае. Сучаснае расійскае “странный” страціла глыбіннае евангельскае значэнне: “Будьте страннолюбивы друг ко другу безропотно” (Пятра І, 4—9). Будзьце гасцінныя да незнаёмцаў! Узгадайце, як у нас на вёсцы (не ў аграгарадках) яшчэ дагэтуль вітаюцца з незнаёмымі людзьмі: “Дзень добры, дзядзька! Дзень добры, цётка!” У Даля (з расійскага боку гледзячы) знаходзім: “Азоў слаўны, Смаленск грозны, а Вільня дзіўна”. У нас таксама казалі: “Вільня багата і дзіўна: што крамаў, што храмаў!” Або ў Лермантава:”В минуту жизни трудную, //Когда на сердце грусть, //Молитву эту дивную твержу я наизусть…” (“Молитва”). Зрэшты, слова “дзіўны” паходзіць ад “deus” — Бог. Узгадайце “Comedia divina” Дантэ. Наш Алег Бембель (Зьніч), паэт і манах, гэтыя радкі пераклаў вельмі па-беларуску: “Малітву патаемную у прыцемках шапчу…” Тут ёсць сузіральнасць, але няма “истовости”. Беларус шэпча, а не “сцвярджае”. Тут ёсць макулінка нашага “шыбалету”.
У Італіі ёсць мост даўжынёй больш за кіламетр, і трымаецца ён усяго на дзвюх апорах. Такую трываласць яму забяспечыла форма: мост нагадвае сабой згорнуты ў трубачку лісток пшаніцы або жыта. Італьянскі інжынер Бруна Гірэлі пабудаваў дом, які, як сланечнік, увесь час паварочвае свой фасад у бок сонца.

Архітэктура нашага часу перастала разглядаць гарады як проціпастаўленне прыродзе.

Несумненна адно: зямля павінна застацца зялёнай і расквечанай. А для гэтага неабходна, каб людзі, якія будуюць дамы і гарады, былі сябрамі, а не ворагамі прыроды. (150 слоў)

Паводле У. Сверкунова

Першае падарожжа

Калі селі ў цягнік, калі ззаду застаўся Мінск, калі вагон ўжо сцішыўся на начны адпачынак, я, нарэшце, паверыў, што еду ў далёкі чарнаморскі горад Севастопаль.

Усе ўжо спалі, а я ўсё стаяў ля вагоннага акна, баючыся прапусціць што-небудзь цікавае.
Успаміны віцебскай падпольшчыцы і партызанскай сувязной Ганны Сцяпанаўны Кіташовай — яскравы таму прыклад. Яна нарадзілася ў 1923 годзе на тэрыторыі цяперашняга Шумілінскага раёна. Перад вайной скончыла фельдшарска-акушэрскія курсы ў Віцебску. Падчас акупацыі Ганна ўключылася ў падпольную барацьбу. Займалася зборам разведвальных даных, распаўсюджваннем улётак, здабывала медыкаменты для партызанаў, правозіла ў горад узрыўчатку. У пачатку снежня 1942 года дзяўчыну арыштавалі. Яна перажыла жахі турмы СД і канцлагера «Гранкі» на Смаленшчыне. Цудам апынулася на волі. Трапіла да партызанаў, захварэла на тыф, была адпраўлена ў вёску да бацькі. Адтуль гітлераўцы забралі яе на капанне акопаў. Нарэшце, была вызвалена Чырвонай Арміяй.
..

Я тады спраўляўся ўсё запамінаць: і вялікія гарады, дзе спыняўся цягнік і дзе мы ласаваліся марожаным, і незнаёмыя краявіды. Але наперадзе быў легендарны Севастопаль, было жадана-невядомае Чорнае мора.

Гэта і сапраўды аказалася фантастыкай: блакітна-сонечнае мора, празрыстая вада, у якой відаць нават камяні на дне, чародкі крыклівых чаек, якія спрытна выхопліваюць з вады дробную рыбу.

Мы хадзілі па шматлікіх музеях, гулялі па вуліцах горада, назіралі, як прыгожа і зладжана маршыравалі сапраўдныя маракі.

Наведалі і акварыум — вялізны зашклёны падводны дом для рознай марской жыўнасці, пра якую мы чулі толькі на ўроках біялогіі…

Каб не забыцца, вечарам старанна запісваў усё пачутае і ўбачанае, бо трэба ж пра ўсё расказаць дома.

(148 слоў)

Паводле А. Бутэвіча

Вяртанне ў родныя мясціны

Гэтай сустрэчы са сваім лесам ён узрадаваўся так, нібы сустрэўся з даўнім сябрам, з якім, развітаўшыся ў маладосці, потым доўга-доўга не бачыўся.

Яшчэ ў аўтобусе, калі яго абыякавы позірк затрымаўся чамусьці на звычайным краявідзе, што прамільгнуў паўз акно, яму неяк нечакана падумалася, што гэты краявід, звычайны для яго, некаму такі родны і жаданы.

Тады ён успомніў пра свой лес, вось пра гэтую вузенькую напаўзарослую дарожку, якая, аб’ехаўшы пару сасонак, што выбеглі як не пад самыя колы, хаваецца, нібы ратуючыся ад спёкі, пад густыя і зялёныя шаты дрэў.
Апісваючы з усімі дэталямі, як у 1974 годзе на пасяджэнні навуковай рады Інстытута мовазнаўства АН БССР выганялі “нацыяналіста” (гэта была мая першая прысутнасць на вучоным савеце), я, па словах аўтара ліста, пераблытаў факты: сам аўтар не прысутнічаў на тым сходзе. Выгнанне адбылося без яго. Ён піша, што ён не быў на тым сходзе, што ў гэты час ён быў са сваім сябрам у інтэрнацкім пакоі, дзе яны палуднавалі: “Была і чарка. Не як для “спужана-хворых” людзей!” Я не магу не верыць Алесю Каўрусу. Значыць, так яно і было. З таго часу прайшло аж 35 гадоў. Мяне падвяла памяць. Я не пісаў пра дзейныя асобы, я пісаў пра дух часу. За час сваёй навукова-педагагічнай дзейнасці ў савецкі час я перажыў чатыры разы сцэны публічнага выгнання па “маральна-ідэалагічных” матывах. Два разы гэта было са мною, два разы я быў “спужаным” гледачом. Першы раз я назіраў “узорнае выгнанне” студэнта ін’яза на пачатку 60-х, потым перажыў сваё ў 1969-м з таго ж ін’язу, потым, на пачатку 70-х, у АН БССР аўтара ліста, потым другое сваё ў педінстытуце ў 1989 годзе. Сцэнарыі, людзі, абвінаваўцы, “злачынцы” — усё было падобна адно на другое, як кроплі вады. Памятаю, як было горка стаяць перад калегамі ў ін’язе, якія “публічна маўчалі”, а сам-насам выказвалі спагаду. Як балюча было чытаць пра сябе ў дзяржаўнай газеце ілжу і ману. Здавалася, што ўсе на цябе паказваюць пальцам. З часу майго выгнання з ін’язу прайшло 50 гадоў. З часу сходу ў педінстытуце, калі я адзін стаяў на сцэне перад дзвюма сотнямі чалавек, абвінавачаны ў апалітычнай дзейнасці як член аргкамітэту БНФ, прайшло каля 20 гадоў. Зала падтрымлівала мяне сваімі “флюідамі”. Была ўжо перабудова, Гарбачоў, Сахараў, “Огонёк”, прыбалтыйскія народныя франты… Але ніхто не падняўся на сцэну бараніць мяне. Кафедра зацята і моўчкі бараніла мяне сваім негаласаваннем за тое, за што патрабавала партбюро. Навуковая рада педінстытута моўчкі (пры таемным галасаванні) не дала мяне выгнаць. Дзякуй ім за маўклівы супраціў. І гэта — частка нашага “шыбалету”. Але ніхто не хацеў пачынаць адкрытую дыскусію па сутнасці маёй “варожай” дзейнасці! Спадару Алесю, магчыма, тады было цяжэй. Гэта быў пачатак 70-х. Большасць не дазваляла сабе нават маўклівы супраціў.
У гады яго маладосці гэтая дарожка была адзіным уваходам у лес, і ён ведаў тады кожнае дрэва каля яе. Цяпер жа, калі ён разам з дарогаю увайшоў пад шáты, лес, які за гэты час павышэў і пастарэў, здаўся яму чужым: у ім ён не ведаў ні дрэў, ні кустоўя, ні сцежак, якія пратапталіся ўжо без яго.
У інтэрв’ю з галоўным рэдактарам “Народнай Волі” Іосіфам Сярэдзічам перад пачаткам публікацыі ўспамінаў я адзначаў, што жанр “арабескі” небяспечны тым, што аўтар з мастацкім бачаннем свету можа саслізнуць у суб’ектыўнасць, згубіць мяжу паміж рэальнымі падзеямі і ўласнымі ўяўнымі вобразамі, сумясціць або разарваць месца і час падзеяў, атаясаміць сваё ўнутранае адчуванне з псіхалагічным партрэтам дзейных асобаў. Далікатна гэта называецца “аберацыямі памяці”, казаў я тады. Водгукі на мае ўспаміны былі добрыя. Быў толькі той адзін закід пра “дзіўную памяць”. Людзі цяпер не любяць пісаць. Было нават неяк непрыемна ад гэтага прыемнага маўчання.
.. (147 слоў)

Паводле Я. Сіпакова

Старажытная сталіца

Спадчынай беларускага народа з’яўляецца старажытны Наваградак. Некаторыя гісторыкі лічаць, што горад заснаваны яшчэ Яраславам Мудрым — сынам кіеўскага князя Уладзіміра і полацкай князёўны Рагнеды. Чатырнаццацігадовай дзяўчынкай дачка полацкага князя Рагнеда была сілком вывезена ў Кіеў, але пазней яна вярнулася на родную зямлю.

Славянскі Наваградак — (,) прыгожы, багаты горад, культура якога была вядома ў далёкіх землях, — (,) быў у добрым суседстве з балтамі.

Паступова балты і славяне, жывучы разам, зліліся, перамяшаліся, як бы парадніліся адзін з адным, Тым больш, што паблізу Наваградка знаходзілася Літва — радзіма мужнага племя людзей, якія здаўна памагалі Полацкай зямлі, крывічам-славянам.

Паводле легенды з Старога Запавету (Кніга Суддзяў), жылі побач два племені — гілеядзяне і ефрэмляне, якія гаварылі на блізкіх дыялектах. Шматлікае племя гілеядзян жыло на неўрадлівых пустынных землях, але не рупілася ператвараць пустыню ў аазіс, было ваяўнічае, “пасіянарнае”, з неаселым характарам. Ефрэмлянаў было менш, але яны працавалі абложна, як мурашкі, таму мелі ўсяго патроху: зямлі, садоў, жыўных крыніц. Гілеядзяне з зайздрасцю пазіралі на зялёныя сады ды крыніцы суседзяў. Зайздрасць спарадзіла вайну. Працавітыя ефрэмляне былі разбітыя і рассеяныя па берагах Ярдану. Яны спрабавалі на плыткіх месцах перайсці Ярдан, але хіжыя і хітрыя гілеядзяне захапілі ўсе брады і загадвалі незнаёмцам вымавіць слова “шыбалет”. У гаворцы ефрэмлянаў не было гука “ш”, і яны замест “шыбалет” гаварылі “сібалет”, так, як беларусы, напрыклад, замест “Рязань” скажуць “Разань”. Тады на Ярдане, паводле біблійнай легенды, было паадзіночку забіта 42 тысячы тых, хто гаварыў не “шыбалет”, а “сібалет”… Слова “шыбалет” значыла “колас, “галінка садовага дрэва”, “крыніца, што жывіць вялікую раку”.

З цягам часу Наваградскае княства аб’ядналася са старажытнай Літвой. Новую дзяржаву назвалі Вялікім княствам Літоўскім, а Наваградак стаў першай сталіцай княства.

Так склалася, што наша гісторыя чатыры стагоддзі была звязана з Польшчай, Літвой і, вядома, з Расіяй.

Перакройваліся нашы межы, мяняліся, але вечна жыў на гэтых землях народ, (-) працавіты, памяркоўны, мужны.
Ганна Кіташова ўспамінае пра заданні падпольнага і партызанскага кіраўніцтва. Каб пераправіць медыкаменты з горада, яны з напарніцай Ксеніяй Ціхаш выправілі даведку аб запаленні лёгкіх, якую шмат гадоў таму выдалі маці Ганны. Груз схавалі ў сена, Ксенію, пад выглядам хворай на тыф, паклалі зверху, на сані, так і мінулі нямецкі пост. Другі выпадак звязаны з распаўсюджаннем лістовак сярод салдат-калабарантаў. Падпольшчыцы сабралі ягады і пайшлі прадаваць іх да вайсковай часці. Пакуначкі зрабілі з лістовак. Толькі назаўтра гітлераўцы спахапіліся, сталі затрымліваць усіх жанчын з ягадамі.
Руіны Наваградскага замка гавораць пра яго цяжкую, але гераічную гісторыю. (155 слоў.)

Паводле часопіса »Вясёлка»

Летнім днём

Алесь ішоў высокім берагам возера. Малюнкі прыроды мяняліся адзін за адным. Толькі што ён захапляўся абрывістым берагам, як раптам дарожка, што ручаінка, пакацілася з узгорка ўніз, і перад вачыма яго раскінулася бязмежная сенажаць, як бы разаслаў хто вялізны-вялізны дыван, што зліваўся ўдалечыні з блакітным шоўкам чэрвеньскага неба. Сям-там толькі віднеліся на гэтай неабсяжнай роўнядзі асобныя купкі беланогіх бярозак, якія стаялі мясцінамі, бы дзяўчаты ў карагодзе. Зусім на доле дарожку перабягаў невялікі ручай, які цурчэў з-пад маладой алешыны, што ўзнімалася над чаротамі. Вада была такая чыстая, што нават круглыя гладкія каменьчыкі, якія ляжалі на дне ручая, здаваліся белымі карaлямі. І хоць Алесю ў той час не хацелася піць, ён нахіліўся — і прыемны халадок асвяжыў яго. Пасля падняўся, далоняю выцер губы, абтрос з кашулі празрыстыя кропелькі і адчуў, што прасвятлела ў вачах, нават лягчэй цяпер ступалі ногі… (137 слоў)

Паводле П. Броўкі

Мост ля вёскі

З аднаго боку моста берагі рэчкі крутыя і адрывістыя. Праўда, падымаюцца яны не ад самай вады, а воддаль, утвараючы пойму, па сярэдзіне якой у жоўтым наносным пяску і цячэ гэтая невялічкая рэчка. Толькі дзесьці на паваротах вада падмывае то адзін, то другі абрыў, вымываючы з зямлі тоўстае карэнне, а час ад часу і цэлыя счарнелыя ствалы алешын, не пражыўшых яшчэ нават паўвека.

Некалі тут стаяў лес. Стаяў ён, відаць, не вельмі даўно, бо і цяпер яшчэ на адным беразе захавалася некалькі па-майстэрску створаных прыродай дубоў, адметных па сваёй вышыні, разнаколерных увосень. Нібы асілкі, зняўшы шапкі, глядзяць яны ўдаль, упарта не жадаючы скарыцца старасці. Цёмна-карычневыя, нібы абпаленыя агнём, лісты на іх палахліва трапечуцца, не ападаючы аж да самай вясны, пакуль не прыходзіць час саступіць месца новым, маладым. На другім беразе захавалася адна сасна, якая стаяла ў калгасным двары, якраз насупраць канюшні, таму камель яе быў так выцерты жывёлай, што блішчэў на сонцы, як наглянцаваны. (155 слоў)

Паводле І. Шамякіна

Заўсёды прыгожы

Ён прыгожы заўсёды.

І тады, калі, прачнуўшыся ад зімовага сну, светла і ўсхвалявана гамоняць маладым лісцем дрэвы, а зялёна-смарагдавы колер зямлі, аблашчанай сінякрылым ветрам, радуе вока бязмежнаю прагай жыцця.

І тады, калі на лугах клапатліва працуюць пчолы, а кветкі, промні і птушыныя песні яднаюцца ў непаўторную мелодыю жыцця, якая запаўняе сабою ўсё: лугі, палі, лясы.

І тады, калі цішэе ў прасторах, калі на палях па-восеньску пахне ўжо свежаю саломаю і новым зернем, калі пад нагамі шамаціць апалае лісце, а жоўты колер пануе ўжо там, дзе яшчэ нядаўна было так шматколерна, гаманліва, весела.

І тады, калі зямля робіцца белаю-белаю, калі мяцеліцы спяшаюцца як найхутчэй укрыць ад маразоў кожны карэньчык, кожны парастак, калі прамярзаюць у голым суччы птушыныя гнёзды на распранутых дрэвах.

У холад і ў спёку, у дождж і пасля дажджу, удзень і ўночы, летам і зімою — ён заўсёды прыгожы, наш родны, наш любы край. (146 слоў)

Паводле Я. Сіпакова

Мнений: 12

Аноним on 11.12.2009 — 22:08

• Войдите или зарегистрируйтесь, чтобы получить возможность отправлять комментарии

Alver1989 on 05.11.2016 — 12:21

Thanks for sharing with us that awesome artilcle you have amazing blog.